Wortels ontginnen

Brief aan Leontien*

Hoi Leontien,

Ik had een gesprek met Max. Die had op zijn beurt een gesprek gehad met Ignacio Chapela, een microbieel ecoloog die ook te zien is in de documentaire Symphony of the Soil. Ik zocht die documentaire even op na ons telefoongesprek. Deze docu uit 2012 start met de zin : "Only rarely have we stood back and celebrated our soils as something beautiful, and perhaps even mysterious." Op de achtergrond hoor je de wind zacht ruisen. Op de een of andere manier werkt dat goed. Maar goed, dit terzijde. Max en Ignacio spraken af via Zoom. Elk vanuit hun eigen bos. Max wist niet of hij in een blokhut woont in een bos ergens in Californië, maar in elk geval zat Ignacio in zo’n blokhut in een bos voor de duur van het Zoom-gesprek.

Ignacio zei dat de boom van Max een goed hart heeft. "The tree has a good heart", zei hij. "Dat is geen poëtische zin", bracht Max me bij. Het is een technische term. Het wil zeggen dat de boom niet is gestorven door ziekte, dat hij niet langs binnen uit is beginnen rotten, maar dat de boom gezond en wel is omgevallen. Technisch gezien leeft hij ook nog. De boom. Want het duurt blijkbaar heel lang voor bomen sterven. Lang nadat ze zijn omgevallen. Dat geldt ook wanneer ze rot of ziek zijn. Naar het schijnt. Ergens vroeg ik Max of het dan heftig was dat hij een levende boom uit een bos onttrekt, maar Max vertelde me dat Ignacio zei dat dat een dramatische manier is van naar de dingen kijken. Een boom is technisch dood wanneer hij geen fotosynthese maakt, vertelde Ignasio aan Max. Dus technisch gezien sterft een boom elke winter.

Verder vertelde Ignasio over grond. Dat grond de grond is van alle dingen. En ook dat grond ooit steen was, of zoiets in die aard. Maar alvast vormt de grond dus een basis. Max vond het fijn met iemand te praten die kennis van zaken heeft. Ik vond het op mijn beurt dan weer mooi dat Max een betekenisvol technisch gesprek had die ik heel poëtisch vond klinken. Max vertelde mij in ons eerste gesprek dat het verslepen van die boom eigenlijk vooral een project is die als een excuus dient om ontmoetingen met mensen te kunnen hebben. Ik vond het gesprek dat hij had met Ignacio een heel waardevolle stap in zijn proces.

Weet je nog dat Max je ook iets had verteld dat je was bijgebleven? Dat het ontwortelen van die boom voor hem iets tussen beeldhouwen en archeologie was? Daar vroeg ik hem dan ook naar tijdens ons telefoongesprek. Ik had reeds allerlei visuele sympathieën met die beeldspraak gehad, nog voor ik hem sprak. Ik moest denken aan wat Michelangelo ooit zei - geloof ik. Dat elk beeld al eigenlijk verscholen zit in het marmer en dat je dus eigenlijk een beeld kapt dat er al is, dat er al zat. Ik vroeg aan Max of het zoiets was wat hij bedoelde, maar dat was geenszins het geval eigenlijk. Hij zei: "Je kapt in iets, je kapt iets kapot, maar tegelijkertijd leg je iets bloot en eenmaal je kapt, kan je niet meer terug. Je kan niets ‘ontkappen’."

Hij vertelde me dat een vriend hem was komen helpen. En die vriend kapte nogal stevig in het wilde weg. Zo gingen de zaken goed vooruit want de boom zijn wortels zitten nog half in de grond. Maar eigenlijk wil Max die wortels uit de grond krijgen zonder ze te beschadigen, of toch zo weinig mogelijk. Die vriend had nogal wat kapot gekapt en Max was er zelf een beetje van ontworteld. Zo had ik het gevoel. Daarom heeft hij beslist de boom een week met rust te laten. Hij laat de boom even bij de grond die zijn basis is. Zondag spreken we opnieuw af, bij mij thuis, en dan herbegint hij een nieuwe week.

Die nieuwe week zal aanvangen met het graven van een put. Een put die het grondwater moet blootleggen. Hij heeft al zo'n put gegraven en kwam echt tot het grondwater. Volgende week wil hij er een grotere graven om het gebeuren beter vast te leggen op camera. Dat is de eerste keer niet goed gelukt. Ik vond het mooi dat hij opnieuw een put zou graven, enkel om het te kunnen vastleggen.

De reden waarom hij die put wil graven om tot het grondwater te komen, is omdat hij dat grondwater nodig heeft om de grond bij de boom zachter te maken zodat hij de boom kan ontwortelen zonder de wortels te beschadigen. Vroeger werden er soms waterputten gebouwd met holle boomstammen. Het is mij niet duidelijk of hij hetzelfde van plan is. Wel weet ik dat hij een handpomp wil gebruiken. Ik heb er toevallig één liggen en misschien kan die helpen bij het bouwen van zijn waterput.

De grond van de boom is dus, zoals ik al zei, heel erg verhard, en zonder water is het dus moeilijk om de wortels uit de grond te halen zonder kappen. Misschien gaat dat beter met het water dat de harde versteende ondergrond kan verzachten. Hij zegt dat het eigenlijk op zich niet uitmaakt of de wortels worden beschadigd of niet, maar dat hij heel erg graag wil dat de wortels niet worden beschadigd. Zoals de aarde ooit steen was eerst, zo is de grond bij de boom opnieuw versteend. Maar dat is verder technisch gezien nietszeggend en waarschijnlijk nogal dramatisch gesteld volgens Ignacio, neem ik aan.

*Kim Snauwaert maakt binnen PLAN B/Veldwerk deel uit van het publicatieteam, waarbij ze samen met Vincent Focquet in gesprek gaat met de verschillende kunstenaars. Leontien Allemeersch is artistiek coördinator van Kunstenplatform PLAN B.