Artikel: Luk Lambrecht over Kunst & Zwalm (Flux News)

Grond

29.08.2025, Flux News, Luk Lambrecht

Kunst & Zwalm is een blijvertje als een weerkerend kwaliteits-project dat zich via kunst onderhoudt met het mooi glooiende landschap en de gang van zaken in dit mooie gebied in Oost-Vlaanderen. Voor Kunst & Zwalm 2025 werd gekozen voor het collectief Kunstenplatform PLAN B als ‘curator’ en dat is een beslissing met goedaardige gevolgen. De deelnemende kunstenaars zijn hier niet gevist uit de reguliere kunstwereld; zegge het betere galeriecircuit, maar werden geselecteerd op basis van hun eigenzinnige verhouding met de onder spanning verkerende notie “grond”; alhier maar ook verderop in de wereld.

Het unieke aan Kunst & Zwalm is de intro van plaatselijke organisaties zoals De Bolster, een voorziening voor volwassenen met een verstandelijke beperking en de “De vrienden van de Zwalmse dorpen”, een burgervereniging die zich inzet voor het behoud van de open ruimte en de gronden (als commons) die niet zelden ten prooi liggen van de lonkende immo-wereld. Daartussen ageren kunstenaars (ook) uit Palestina en Turkije waar ‘grond’ de inzet is van vrijheid en onafhankelijkheid of van protest tegen milieu-vervuilende en ruimte-polluerende thermische centrales. Her parcours is 6 km lang en strekt zich uit langs een vijver, weidse uitzichten, kapelletjes en een aantal onthechte binnen-locaties waar vooral video aan bod komt. Er zijn 18 stops op het parcours; stops die ons ferm doen nadenken over de wazige en in elkaar vloeiende begrippen zoals kunst, activisme, documentaire, dissonante narratieven … Om die reden is het toegewezen taks-geld hier goed besteed; het project geeft adem aan werk van minder bekende kunstenaars en collectieven waarbij de zeis van de censuur hier op stal blijft. Het thema “grond” kiemt in de samenleving: mensen worden zich meer bewust van de manier waarop ‘grond’ wordt gebruikt; ‘men’ is ook meer gevoelig over de kwaliteit van de gewassen en het voedsel alsook over de veroorzaakte pollutie die ermee te maken heeft. De korte voedselketen, grond, nationalisme en identiteit; de clash tussen de belangen van de plaatselijke boeren, de beton-boeren en de bekommernissen van drukkingsgroepen naar eerlijke handel en wandel alsook een respectvol omgaan met de openbare ruimte (commons) brengen ons dichterbij de grondgedachte van deze editie. “Kunst & Zwalm” is ambitieus; het resultaat mag er zeker zijn omdat de kunstwerken elkaar als het ware verbinden en inhoudelijk kruis-bestuiven. De wandeling wordt langzaam als een essay ervaren over hoe kunstenaars met ons (het publiek)  co-reflecteren over hoe wij omgaan met onze kleine en verderop gelegen wereld.

De Futurefarmers maakt de korte keten bijzonder zichtbaar; met simpel in elkaar getimmerd houten bootje – als een primaire “manolo” – wordt bloem van de nabijgelegen molen verscheept naar een oventje op het water dat instaat voor gezond brood. “Back2soilbasics” als een groep mensen van kleur uit het Brusselse pootte in een veld een omvangrijke installatie in de grond die reflecteert over hun bijna-niet aanwezigheid als (veld)werkers op het platteland. Het productief teruggeven van het land is hier de krachtige visuele mededeling met een potentiële gedachte dat een land kan bloeien in perspectief van een anders omgaan met landbouw en dito verhalen.

De “Geotine” van het burgerplatform sluit daar deels bij aan; een heuse namaak guillotine met als mes een promo AI-verkavelingsbeeld wordt gelardeerd met een kaart van Zwalm met aanduiding van alle gronden in publiek bezit. De Geotine staat naast een mooi aflopend veld dat in bezit is van de Gemeente maar tegelijk fonkelt als een ideaal stukje verkavelingsgrond. Alarm ! Dat is ook aan de orde bij het perfect in het landschap geplaatste “Klokkenluider” van Bert Villa; een kunstenaar-architect die hier teruggrijpt naar een feit van ingenieurs die al in 1928 ‘alarm sloegen’ over een nakende overstroming in Zeeland. Het geschiedde in 1953…. Deze houten installatie die door het publiek tot klank kan worden gebracht is een krachtig exemplarisch signaal voor een dringend ecologisch réveille! Langs de wandeling zijn windgevoelige interventies te zien op en tussen  afsluitingen waarbij “Seasonal Neighbours” met schapenwol geo-figuren realiseerden/weefden (soms) met uitzicht op de witte en bruine grazende schapen in de weides.  

Het voedsel – vooral granen en maïs eisen de aandacht op in Kunst & Zwalm. Het Brusselse “The Post Collective” ageert in een kapel met het project “Metaspora” op basis van lokale samenkomsten op data die (religieus) te maken hebben met Heilige Dagen en waarbij tarwe (brood) het inter-culturele bindmiddel is. Het publiek krijgt een mooi boekje met uitgebreide uitleg en kan inde kapel oog in oog met Maria degusteren van het heerlijke met anijs op smaak gebrachte brood, symbolisch vorm-gegeven via een houten mal. Dat is mooi !

Leonard Pongo uit Congo bekend van zijn innemende foto’s en video’s over de zwijgende maar tegelijk ‘sprekende’ Congolose landschappen – toont in een garage een prachtige driedelige installatie mét sound als een “reflectie over de wisselwerking tussen land, traditie en collectief bewustzijn”.  De in Brussel gevestigde Palestijnse kunstenaar Ismail Matar maakte ter plekke een vrijstaande sculptuur op basis van een grafische montage van Arabische letters die ons een krachtig teken voorhouden dat ‘uit het as van Gaza en het stof van verwoesting”, een krachtig symbool van hoop zal oprijzen. Ook de in Berlijn residerende Pinar Ogrenci is hier met haar interview-video’s van protesterende vrouwen in ruraal Turkije – die met het bezwerend slaan met stokken op de grond erin slaagden het project te stoppen. En het gaat zo maar door in Kunst & Zwalm waar een visfiets rondrijdt als een heuse tattoo-workshop; Hendrik Vermeulen een straffe organische muur-sculptuur maakte op een boerderij alwaar ook Julie Van kerckhoven uitpakt met foto’s “About Corn” over verhalen achter maïs op een plek waar de heerlijke geur van gefermenteerde maïs even de stank overvleugelt van de varkensmest.

Er is werk te zien van een samenwerking met kinderen op een school; ingenieus drukwerk op de muur die een kerk omringt en nog veel meer zoals een bruisend randprogramma met debatten, koormuziek, films en een boekpresentatie.

Zwalm ontwaakt weer een aantal weekends uit de introverte poëzie van benevelde landschappen en dialogeert werelds met wat zich achter de horizon afspeelt. En ja alles start op neutraal terrein …  in “Klein Zwitserland” !